دكتر هومن صدري اردكاني
شايعترين علت ناباروري مردان, كمبود تعداد اسپرمهاست و شايعترين علت اين كمبود عوامل ناشناخته (Idiopathic) است يعني عللي كه هنوز با استفاده از تكنيكهاي موجود قادر به شناسايي آنها نميباشيم. اگر چه اين مسأله يكي از مشكلات پزشكان و بيماران در درمان ناباروري است و گاه حتي موجب نااميدي آنها نيز ميشود اما آگاهي كامل از ساير علل شناختهشده و نكات مربوط به آنها براي بيماران بسيار مفيد ميباشد.
در اين مقاله به اجمال اين علل مورد بررسي قرار خواهند گرفت.
واريكوسل
يكي از شايعترين علل شناختهشده كمبود اسپرم, واريكوسل است. واريكوسل عبارت است از رگهاي واريسي متورم كه عمدتاً در بيضة چپ ديده ميشود. اين حالت به علت جمعشدن خون در عروق بيضه و به دنبال عدم كاركرد مناسب دريچههاي وريدي ايجاد ميشود. مكانيسم دقيق ناباروري ناشي از واريكوسل ناشناخته است, شايد تجمع خون باعث گرمتر شدن بيضه و اختلال در توليد اسپرم شود يا حوضچههاي خوني ايجادشده و لبريز از هورمونهاي غيرطبيعي و متابوليتها، مسير طبيعي ساخت اسپرم در بيضه را تغيير ميدهند. ميزان تأثير واريكوسل برروي شمارش اسپرم در افراد مختلف, متفاوت است. يعني واريكوسل ميتواند در برخي از افراد بر تعداد اسپرمها هيچ تأثيري نداشته باشد و در مقابل در برخي ديگر با كاهش قابل توجه و واضح تعداد اسپرمها همراه باشد (طيفي از تغييرات). همچنين واريكوسل ممكن است باعث آسيب تدريجي در وند توليد اسپرم شود.
تشخيص واريكوسل چگونه انجام ميشود؟
پزشك بيمار را در حالت ايستاده قرار داده و طناب اسپرماتيك را لمس ميكند (طنابي كه به نظر ميرسد بيضهها از آن آويزان شدهاند). از بيمار ميخواهد كه سرفه كند و در اين حالت واريكوسل مانند يك دسته كرم در زير دست لمس ميشود. اين حالت (ورم كردن) به صورت متناوب ايجاد ميشود.
بهترين راه تأييد تشخيص, استفاده از تست داپلر (Doppler) ميباشد. در اين تكنيك يك ميلة كوچك به شكل قلم برروي طناب اسپرماتيك قرار داده ميشود كه امواج صوتي عروق خوني را گرفته و با تقويت آن, جريان خون را اندازهگيري نموده و ميزان آن را به صورت نمودارهاي ميلهاي شكلي نشان ميدهد. بيماران مبتلا به واريكوسل دچار نقص بازگشت جريان خون در طي سرفهكردن ميباشند كه به صورت امواج بلند ميلهاي نشان داده ميشود.
آزمايشات ديگري كه به صورت نه چندان شايع جهت تأييد تشخيص واريكوسل بكار ميروند عبارتند از:
سونوگرافي داپلر، ونوگرام (يك نوع تصويربرداري مخصوص با اشعه
X) و ترموگرام.
موارد اختلاف نظر در مورد واريكوسل كدام است؟
اكثر پزشكان هنوز كاملاً مطمئن نيستند كه آيا واريكوسل موجب كاهش تعداد اسپرم ميشود يا خير؟ با كمال تعجب تنها مردان مبتلا به واريكوسل مشكل ناباروري دارند. بنابراين تعداد زيادي از مرداني كه حتي واريكوسلهاي بزرگي دارند, شمارش اسپرم آنها طبيعي و در حد بسيار خوبي است و به همين دليل تأييد رابطه بين علت (واريكوسل) و معلول (تعداد كم اسپرم) مشكل است. اين بدان معنا است كه درمان جراحي واريكوسل ممكن است در بهبود شمارش اسپرم نقشي نداشته باشد. با اين وجود, اين سؤال باقي ميماند كه اگر واريكوسل علت اين مشكل نباشد, چگونه رفع آن در درمان ناباروري كمككننده خواهد بود؟ در حقيقت مقايسه درمان جراحي واريكوسل با عدم درمان آن در مردان مبتلا به واريكوسل با شمارش پايين اسپرم, در مطالعات مداخله اي كنترل شده, نشان داده است كه ميزان حاملگي در هر دو گروه يكسان است. بنابراين به نظر نميرسد كه درمان يا عدم درمان واريكوسل در بهبود شمارش اسپرم چندان مؤثر باشد!
هنوز هم واريكوسل را در مردان نابارور ترميم ميكنند, گويي انجام اين عمل بر اساس ضربالمثلي است كه ميگويد:انجام هر كاري بهتر از عدم انجام آن است! به هر حال به ياد داشته باشيد كه درمان جراحي تنها در30% موارد باعث بهبود شمارش و حركات اسپرمها ميشود و ميزان حاملگي بعد از ترميم واريكوسل تنها در حدود 15% افزايش مي يابد.
از خطرات عمل ترميم واريكوسل عدم بهبود كيفيت اسپرم و نااميدي بيماران در ادامه روشهاي درماني مؤثرتر مانند تكنيكهاي كمك باروري (ART) است. امروزه اكثر متخصصان ناباروري به مردان نابارور مبتلا به واريكوسل توصيه ميكنند به جاي ترميم واريكوسل به فكر انجام IVF باشند.
چهار روش براي ترميم واريكوسل در دسترس ميباشد: جراحي سنتي,جراحي ميكروسكوپي, جراحي لاپاروسكوپي و انسداد با بالون بوسيله راديولوژي.
روش جراحي سنتي,در اين روش برش كوچكي در ناحيه كشاله ران ايجاد ميشود. طناب اسپرماتيك به خارج كيسه بيضه كشيده ميشود و وريدهاي متسع سفت گرهزده ميشوند. اين روش شايعترين متد مورد استفاده است و خطرات آن شامل موارد ذيل است:
عــــود مـــجدد (حـدود ۲۰٪ موارد):
چون تعداد زيادي از وريدهاي كوچكتر ممكن است تشخيص داده نشده و در طول جراحي ترميم نشوند.
هيدروسل (تجمع مايع در بيضهها): نيز وجود دارد, چون عروق لنفاوي بطور غيرمستقيم به شدت گره ميخورند و در نتيجه مايع بيشتر در آن ناحيه جمع ميشود.
خطر آسيب ناخواسته به شريان بيضوي (تأمينكننده خون بيضهها): شيوع اين خطر حدود ۵٪ است كه در اين صورت عملاً توليد اسپرم كاهش مييابد!
جــــــراحي ميكروســـــــكوپــي:
روش جديدتري است كه در طي آن جراح با استفاده از يك ميكروسكوپ جراحي, منحصراً وريدهاي متسع شده در طناب اسپرماتيك را گره ميزند. در اين روش با اطمينان ميتوان شريان بيضوي و مجاري لنفاوي را محافظت نمود, زيرا جراح در يك محدودة كاملاً بزرگ شده و با ديد وسيع جراحي مي كند.
روش انسداد با بالون بوسيله راديولوژي: اين روش چندان شايع نيست. در اين روش به وسيله يك لولـه, بالون از جنس سيليكون تحت راهنمايي اشعه X وارد وريد بيضوي ميشود و سپس بالون داخل وريد باد شده و ثابت ميشود و بدين ترتيب وريدهاي متسع مسدود و واريكوسل درمان ميشود.
واريكوسل بدون علامت
واريكوسلهاي بسيار كوچكي هستند كه پزشك قادر نيست آنها را لمس كند ولي در آزمايش داپلر تشخيص داده ميشود. به هر حال اينكه آيا تصحيح اين موارد مفيد خواهد بود يا نه هنوز جاي سؤال دارد. بسياري از جراحان, ترميم واريكوسل را با درمان دارويي همراه ميكنند تا با وادار ساختن بيضهها به كار بيشتر, تعداد اسپرمها را افزايش دهند ولي چگونگي تأثير اين روشها هنوز مشخص نيست.
انسداد مجراي توليد مثل
اگر راه ارتباطي بيضهها و آلت تناسلي مردانه مسدود شود، هيچ اسپرمي در مايع مني ديده نخواهد شد (آزواسپرمي انسدادي). اين انسداد ممكن است در نتيجه عفونت (سوزاك، كلاميديا، فيلاريازيس، سل، جراحي ترميم فتق و يا هيدروسل (تجمع مايع در بيضه) ايجاد شده باشد. براي حل اين معضل نياز به انجام عمل جراحي ميكروسكوپي طولاني و پيچيدهاي به نام VEA
(vasoepididymal anastomosis) است كه در حدود 2 تا 3 ساعت به طول ميانجامد. از آنجاييكه لولـهها و مجاري توليدمثل بسيار ظريف و حساس هستند، اين عمل جراحي تخصصي ميبايد توسط جراح بسيار با تجربه به كمك ميكروسكوپ انجام شود.
اين عمل از نظر تكنيكي مشكل و پيچيده است، چون ميبايد تحت درشتنمايي بالايي انجام شود. در طي آن، جراح تلاش ميكند محل انسداد را از ميان بردارد تا اسپرم به آلت تناسلي مرد برسد.
به علل مختلفي كه در ذيل به آنها اشاره خواهد شد، نتايج اين عمل جراحي ممكن است اميدبخش نباشد:
ـ به علت مشكلات تكنيكي و اندازه بسيار كوچك لولـهها و مجاري، اغلب عمل رفع انسداد موفق نبوده و شمارش اسپرم در حد صفر باقي ميماند. ميزان موفقيت جراحي در بيشتر بيماران در حدود 50% است (منظور مشاهده اسپرم در مايع مني پس از عمل جراحي است).
ـ اسپرم بدست آمده بعد از اين جراحي نيز اغلب از جهت كيفيت ضعيف بوده و تنها در 25% بيماران قابليت ايجاد حاملگي دارند. از آنجاييكه اين اسپرمها فرصت كافي جهت توقف در اپيديديم (جايي كه عمل بلوغ اسپرم در آن صورت ميگيرد) را ندارند، بطور كامل، بالغ و متحرك نخواهند شد.
ـ به علت اعمال فشار زياد و طولاني در طي عمل، ممكن است آسيب ثانويهاي به اپيديديم و مجاري وارد آمده و موجب انسداد و نشتيهاي متعددي شود كه ميزان موفقيت عمل جراحي را باز هم كاهش ميدهد.
ـ به علت آسيب وارد آمده بر لايه فعال اپيديديم (در نتيجة عفونت يا فشار زياد) ممكن است اين لايه به طور مؤثر عمل نكند و در نتيجه اسپرمها بطور كامل بالغ نشوند.
در مجموع بالاترين حد موفقيت در اولين عمل جراحي است و عمل مجدد اغلب، سودمند نخواهد بود.
فقدان مادرزادي وازدفران (لولـه انتقال اسپرم)
در گذشته درمان متداول در بيماران فاقد وازدفران (مشكلي كه با آن متولد ميشوند اما مدتها بعد تشخيص داده ميشود)، ايجاد يك كيسه در طي عمل جراحي بود كه اپيديديم به آن باز ميشد. به اين كيسه «اسپرماتوسل» گفته ميشد و اسپرمها توسط سرنگ از آن بيرون كشيده شده و براي لقاح مصنوعي به كار ميرفت. اگر چه ميزان ايجاد حاملگي اندك بود.
تكنيك PESA (كشيدن اسپرم از اپيديديم از طريق پوست) با ICSI (تزريق يك اسپرم به داخل يك تخمك)، انقلابي در درمان اين مردان ايجاد كرد و براي بسياري از آنها امكان ايجاد باروري را فراهم نمود.
وازكتومي (بستن لولـهها)
مردان، اغلب وقتي كه تعداد فرزندان خود را كافي ميدانند از طريق اين عمل جراحي خود را عقيم ميكنند. در طي اين عمل جراحي ايمن و آسان، وازدفران (لولـه عبور اسپرم) بريده شده و دو انتهاي آن گره زده ميشود تا جلوي عبور اسپرم گرفته شود. پس از اين عمل جراحي، انزال مرد بطور طبيعي صورت ميگيرد ولي در مايع مني اسپرمي وجود نخواهد داشت. اگر تصميم مرد پس از انجام اين عمل عوض شده و باز هم بخواهد بچهدار شود، تنها با جراحي ميكروسكوپي ميتوان انتهاي قطع شده وازدفران را به همديگر وصل نمود تا اسپرم به مايع مني برسد. اين عمل جراحي «وازووازوستومي» يا«VVA» ناميده ميشود كه عمل گراني بوده و تعداد معدودي از پزشكان جهت انجام آن دوره ديدهاند و موفقيت آن نيز قابل تضمين نيست. بهترين نتايج در زماني حاصل ميشود كه عمل جراحي «وازووازوستومي» در فاصلهاي كمتر از پنج سال از انجام وازكتومي صورت پذيرد، يعني قبل از آنكه آنتيباديها بر عليه اسپرم تشكيل شوند. جراحان موفق، ميزان باروري پس از انجام اين تكنيك جراحي ميكروسكوپي دقيق را تا حد 80% گزارش كردهاند.
مشكلات سيستم ايمني در ارتباط با اسپرم
اگر در مورد واريكوسل و نقش آن در ايجاد ناباروري اختلاف نظر هست، در مورد اختلالات ايمونولوژيك اسپرم و نقش آن اين اختلاف به مراتب بيشتر است. اين عرصه در علم پزشكي از جايگاه نويني برخوردار بوده و سؤالات زيادي در اين زمينه وجود دارد كه هنوز پاسخ آنها را نميدانيم! به دلايل متعدد، سيستم ايمني فرد ممكن است بر عليه اسپرم فعال شده بطوريكه مرد ميتواند بر عليه اسپرم خودش و يا زن بر ضداسپرم شوهرش آنتيبادي بسازد. در اين حالت مكانيسم دفاعي بدن اسپرم خودي را از بين برده و يا مخاط گردن رحم اين كار را ميكند، در اين حالت اسپرم، به عنوان يك باكتري يا ويروس بيگانه بر عليه بدن شناسائي ميشود. اين حالت پس از مشكلات التهابي، صدمات به بيضهها، جراحي، عفونت يا انسداد مجاري (مثل وازكتومي) ممكن است ايجاد شود.
عدم تعادل هورموني
بر خلاف زن, در مرد مشكلات باروري ناشي از عدم تعادل هورموني شايع نيست. ريشه اين مشكلات ممكن است در اعضايي دور از بيضه و مغز باشد و صرفاً در آزمايشات خوني نمايان شود.
عدم تعادل هورموني ممكن است ناشي از موارد ذيل باشد:
ـ ضربه مغزي
ـ وجود توده در غده هيپوفيز در قاعدة مغز
ـ وجود توده در غده فوق كليوي (آدرنال)
ـ نقص كاركرد غده هيپوفيز
ـ سيروز كبدي (بيماري كه در طي آن كبد دچار نارسايي ميشود)
ـ حالاتي كه از بدو تولد موجود است, مثل سندرم كلاين فلتر ]فرد 47 كروموزومي كه داراي دو كروموزوم X و يك كروموزوم Y است (XXY)[
ـ اختلالات تيروئيد
يكي از مشكلات, افزايش پرولاكتين سرم (هيپرپرولاكتينمي) است. اين حالت معمولاً ناشي از وجود تودهاي در هيپوفيز و يا كاركرد بيش از حد آن است و توسط آزمايش خون تشخيص داده ميشود. اين بيماران اغلب دچار كاهش تمايل جنسي و ناتواني جنسي هستند. درمان اين بيماران توسط بروموكريپتين (داروي كاهش دهنده سطح پرولاكتين) به منظور امكان ايجاد باروري, بسيار موفق بوده است.
مشكل ديگر, فعاليت ضعيف بيضهها به علت تحريك ناكافي آنها توسط هورمونهاي LH و FSH (كه توسط هيپوفيز ساخته ميشوند) است. در اغلب اين بيماران, سطح هورمون مردانه (تستوسترون) پايين است و در نتيجه صفات ثانويه جنسي آنها به خوبي ايجاد نشده است (ظاهري زنانه, موهاي كم پشت و كاهش ميل جنسي) تشخيص اين بيماران با اندازهگيري سطح خوني هورمونهاي LH و FSH انجام ميشود كه در اين افراد پائين ميباشد. درمان اين بيماران, جايگزين نمودن هورمونهاي محرك غدد جنسي (گنادوتروپينها) مثل HCG و HMG است.
اين درمانها گران و طولاني مدت بوده، اما در ظاهر بر روي ساخت اسپرم در اين مردان مؤثر ميباشند.
سوء مصرف مواد
همانطور كه شكسپير هم گفته است
«الكل ميل جنسي را افزايش داده اما عملكرد جنسي را مختل ميكند» در معتادين به الكل, فعاليت كبد دچار اختلال شده, سطح هورمون زنانه(استروژن) افزايش يافته و موجب اثر مهاري شديد بر روي اسپرم ميشود.
مصرف نابجاي داروها و مواد (مخدر) نيز ميتواند موجب ايجاد اسپرمهاي تغييرشكل يافته با قدرت تحرك ضعيف, عدم تعادل هورموني و اختلال عملكرد بيضهها شده و به ناتواني جنسي و اختلالات نعوظي منتج شود.
تنباكو يك سم بالقوه است كه با اثر روي دُم اسپرم توانايي حركت آن را به سمت هدف از بين ميبرد. علاوه بر اين, نيكوتين موجب انقباض و تنگي سرخرگهاي بيضه ميشود. سطح خوني پرولاكتين نيز در سيگاريها بالاتر از افراد طبيعي بوده كه ميتواند ميل جنسي را كاهش دهد.
بيضههاي نزول نكرده
بيضه نزول نكرده يكي از علل مهم ناباروري است و در صورت تشخيص به موقع, ناباروري ناشي از آن قابل پيشگيري است. برخي از نوزادان با بيضههاي باقيمانده در شكم (يك يا هر دو بيضه) كه هنوز به كيسه بيضه نزول نكردهاند, به دنيا ميآيند.
بعضي اوقات اين حالت بطور خودبخود و طي دو سال اول زندگي كودك اصلاح ميشود. (اگر نوزاد يا شيرخواري را ديديد كه گاهي بيضه يا بيضههايش ناپديد ميشود, بيش از حد نگران نشويد, به اينها «بيضة بالا رونده» ميگويند كه خيلي هم شايع است). با اينحال اگر بيضه نزول نيافته به حال خود رها شود, بر اثر حرارت داخل حفره شكم آسيب ديده و حتي ممكن است در سنين بلوغ سرطاني شود. كودك مبتلا بايد قبل از دو سالگي جراحي شود وگرنه باروري او براي هميشه از بين ميرود. روش درماني ديگر آن, تزريق هورمون (HCG) است.
چرخش بيضه
اگر يكي از بيضهها دچار چرخش شود, به علت عدم خونرساني آسيب ميبيند. علامت پيچخوردگي بيضه, درد ناگهاني طاقت فرسا و تورم بيضه است. متأسفانه اغلب اين حالت با عفونت بيضه اشتباه شده و در نتيجه بدون درمان ميماند و بيضه چروكيده و كوچك ميشود (آتروفي بيضه). بهترين راه تشخيص, انجام سونوگرافي داپلر بوده و براي درمان آن, جراحي فوري ضروري است (براي رفع چرخش و ثابت نمودن بيضه).
درطي جراحي, بيضه طرف مقابل (بيضه سالم) هم بايد ثابت (Fix) شود. تا از پيچ خوردگي بعدي آن جلوگيري شود. متأسفانه, اغلب موارد در صورت از بين رفتن يك بيضه به علت پيچ خوردگي, آنتيبادي بر عليه اسپرم ساخته شده و در نتيجه توليد اسپرم در بيضه طرف مقابل (سالم) را هم كاهش ميدهد.
عفونتها
در هندوستان شايعترين علت فقدان اسپرم در مايع مني (آزواسپرمي), بيماري آبله است، عامل اين بيماري كه ويروس است به اپيديديم ـ قسمتي از مجراي مني بر كه در پشت بيضه قرار دارد ـ حمله كرده و موجب تنگي مجراي آن ميشود.سل نيز با آسيب به اپيديديم موجب فقدان اسپرم در مايع مني ميشود. با اينحال تشخيص اختصاصي سل اپيديديم بسيار مشكل است, چون اين بيماري اغلب بي سر و صدا و بدون درد است. سوزاك, كلاميديا, سيفيليس و ساير بيماريهاي منتقله جنسي نيز ميتوانند با تخريب جبران ناپذير لاية داخلي مجاري تناسلي مرد, موجبات آسيب سيستم جنسي مرد را فراهم نمايند.
اوريون هم ـ بويژه در مردان جوان ـ ميتواند موجب التهاب بيضه (اوركيت) شود. ويروس اين بيماري ميتواند آسيب شديدي بر بيضه وارد آورده و موجب نارسايي بيضه شود.
در مورد ساير عفونتهاي دستگاه جنسي چه بايد كرد؟
اكثر پزشكان, در مورد بيماراني كه در نمونه مايع مني آنها سلولـهاي چركي ديده شود, درخواست كشت مايع مني ميكنند تا علت قابل درمان ناباروري را پيدا كنند. اگر جواب كشت مثبت باشد, درمان با آنتي بيوتيك انجام ميشود.
عفونتهاي دستگاه توليد مثلي مرد (مثل التهاب پروستات) اغلب مزمن بوده و نيازمند درمان چند هفتهاي توسط آنتي بيوتيكها ميباشد.
براي اطمينان از درمان قطعي, انجام مجدد كشت مايع مني پس از پايان درمان از اهميت ويژهاي برخوردار است. با اين حال ارتباط قطعي وجود باكتري در مايع مني با ناباروري مردان هنوز نامشخص است. آيا باكتري حقيقتاً موجب ناباروري ميشود؟ درمان عفونت به اصلاح باروري كمك ميكند؟ سؤالات بسياري در اين زمينه هنوز بدون پاسخ مانده است.
دارو درماني و اثرات آن
برخي از داروها موجب اختلال در تعداد اسپرمها يا عملكرد طبيعي جنسي ميشوند, شامل: داروهاي ضد فشار خون (مثل رزرپين, متيلدوپا, گوانتادين و پروپرانولول), نيتروفورانتوئين (براي درمان عفونت ادراري), كورتونها, استروئيدهاي آنابوليك (براي تقويت عضلات در دوپينگ) و بالاخره داروهاي مورد مصرف در اختلالات رواني.
يك مشكل نادر, داروهاي ضدسرطان و پرتودرماني است كه در مردان جوان مبتلا به بيماري هوچكين, لنفوم, لوسميو تودههاي بيضه بكار ميروند. در اين مردان, شيميدرماني و پرتودرماني هم بيماري اصلي را از بين برده و هم توليد اسپرم را مختل نموده و آنها را عقيم ميكند.
راه حلي كه امروزه براي اين افراد وجود دارد, ذخيره اسپرمهاي آنهاست (بانك اسپرم) كه در آينده براي تلقيح به همسرشان و ايجاد بارداري مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
اثرات زيانآور گرما
بيضهها در دماي طبيعي بدن قادر به ساخت اسپرمها نيستند و به درجه حرارت كمتري نياز دارند، بنابراين در خارج از بدن و در داخل كيسه بيضه (اسكروتوم) قرار گرفتهاند كه درجه حرارت آن 8/0 درجة سانتيگراد كمتر از بدن است. وقتي كه كشاله ران به علت پوشيدن زير شلواريهاي كوتاه تنگ، شلوار جين چسبيده يا لباسهاي نايلوني تحت فشار و گرما قرار ميگيرد فرآيند اسپرمسازي دچار اختلال ميگردد. (اين مشكل با نشستن مكرر در وان آب گرم و سونا نيز تشديد ميشود).
كاركردن در نانوايي، ريختهگري، موتورخانه و كارخانجاتي كه فرد در زمانهاي طولاني به طور ساكن با حرارت زياد سر و كار دارد نيز ممكن است موجب كاهش تعداد اسپرمها شود. اين مشكلات با پوشيدن لباسهاي نخي و غيرتنگ و قرار دادن حولههاي مرطوب و خنك در اطراف كيسه بيضه (حداقل 2 تا 3 بار در روز) قابل پيشگيري است.
عوامل شغلي مضر
مواد شيميايي خطرناك مثل: فلزات سنگين، سرب، نيكل، جيوه، حشرهكشها، آفتكشها، مواد پتروشيمي، بنزين، گزيلن، گازهاي بيهوشي و اشعة X از طريق اختلال در تقسيمات سلولي، بر همزدن تعادل هورموني و مهار توليد اسپرمها، تأثيرات سوء خود را بجا ميگذارند.
اختلالات انزال (خروج مايع مني)
تعدادي از مردان به حالت نعوظ (راستشدن آلت) نميرسند (ناتواني جنسي) و برخي ديگر، قادر به نعوظ كافي براي نفوذ به داخل واژن و ريختن مني به داخل آن نميباشند. براساس يك نظريه قديمي 80% موارد ناتواني جنسي، منشاء رواني داشته و با مشاوره و روان درماني قابل علاج است. اما تحقيقات جديد، مؤيد ميزان كمتري است و 50% موارد ناتواني جنسي را ناشي از علل جسمي شامل عدم خونرساني كافي به آلت تناسلي، ديابت، نقايص عصبي و اختلالات هورموني ميدانند.
چگونه پزشك به وجود مشكل جسمي شك ميكند؟
با پرسيدن يك سؤال ساده از بيمار كه آيا دچار خروج مايع مني در حالت خواب ميشود يا نه؟
اگر پاسخ بيمار مثبت باشد، به احتمال خيلي زياد مشكل
روحي ـ رواني است و اختلال جسمي وجود ندارد.
راه ديگر انجام تست NPT
(Nocturnal Penile Tumescence) يعني بررسي نعوظ طبيعي شبانه و يا اندازهگيري جريان خون سرخرگهاي آلت تناسلي بوسيله متدهاي داپلر ميباشد.
درمانهايي كه توصيه ميشود عبارتند از:
ـ مصرف وياگرا (Viagra= سيترات سيلدنافيل) براي القاء نعوظ
ـ تزريق پاپاورين و پروستاگلاندينها به داخل آلت تناسلي (اين مواد جريان خون آلت تناسلي را افزايش داده و موجب نعوظ ميشود).
ـ جراحي و ايجاد آلت تناسلي مصنوعي (براي ايجاد نعوظ مصنوعي)
ـ جراحيهاي ميكروسكوپي براي مسدودكردن حوضچههاي وريدي آلت تناسلي كه از نعوظ آلت جلوگيري ميكنند. (با توجه به اينكه ايجاد حوضچههاي وريدي آلت، از نعوظ جلوگيري ميكند. جراحي ميكروسكوپي از درمانهاي ديگري است كه جهت رفع اين نقيصه استفاده ميشود).
علاوه بر اينها به عنوان آخرين راه حل ميتوان از طريق استمناء، اسپرمها را جمعآوري كرده و براي تلقيح مصنوعي به كار برد. ميزان موفقيت در اين حالت زياد است چون معمولاً اين بيماران مشكلات ديگري در سيستم باروري خود ندارند.
انزال معكوس
در اين حالت مايع مني به جاي خروج از آلت تناسلي به داخل مثانه ميريزد، در نتيجه در زمان رسيدن به اوج لذت جنسي مقدار خيلي كمي از مايع مني خارج خواهد شد (و يا حتي هيچ مايعي خارج نخواهد شد). در اين حالت رنگ ادرار پس از نزديكي جنسي، كدر خواهد بود. علت انزال معكوس، عدم انقباض مناسب عضله دريچه مثانه به پيشابراه در زمان اوج لذت جنسي و در نتيجه، حركت به عقب مايع مني (به داخل مثانه) است. اين مشكلات ممكن است ناشي از عمل جراحي پروستات، مولتيپل اسكلروز (MS)، آسيب نخاعي، ديابت، درمان دارويي فشارخون و يا اختلالات مادرزادي باشد. راه سادة تشخيص انزال معكوس، بررسي ادرار از جهت وجود اسپرم پس از عمل انزال است كه اگر در داخل ادرار، اسپرم يافت شود، تشخيص تأييد ميگردد. انجام مقاربت با مثانة پر و در حالت ايستاده و همچنين مصرف برخي از داروها به بسته ماندن دريچة عضلاني مثانه به پيشابراه كمك ميكنند.
انجام عمل جراحي نيز امكان پذير است، اما چندان موفقيتآميز نيست. درمان مؤثر، جمعآوري اسپرمها (از ادرار) و استفاده از آنها براي تلقيح مصنوعي است. براي اين كار، فرد ابتدا ادرار كرده، سپس براي قليايي شدن ادرار، سديم بيكربنات خورده و بلافاصله پس از انزال، ادرار ميكند. مراحل آمادهسازي، بر روي اسپرمهاي داخل ادرار انجام شده و آنگاه براي لقاح مورد استفاده قرار ميگيرند. معمولاً ميزان بارداري حاصل از اين اسپرمها كم است، چون اغلب داراي كيفيت پاييني هستند و در اين افراد بعضي از اوقات براي دستيابي به بارداري نياز به انجام IVF ميباشد.
عدم انزال
برخي از مردان دچار نعوظ ميشوند اما خروج مايع مني (انزال) در آنها اتفاق نميافتد. اين حالت شايع نيست و اغلب نيز به خوبي تشخيص داده نميشود. مشكل بيشتر اين مردان با آموزش استفاده از يك نوع لرزانك (Vibrator) براي تحريك ايجاد انزال حل ميشود.
القاء الكتريكي انزال براي مبتلايان به ضايعات نخاعي
در بيماران مبتلا به ضايعات نخاعي كه توانايي انزال ندارند، وسيلهاي ميلهاي شكل (Probe) را تحت بيهوشي عمومي در داخل بخش انتهايي روده (راست روده) مرد قرار ميدهند كه به تدريج تحريكات الكتريكي را ايجاد نموده و موجب انزال ميشود. در اين حالت، طي 5 دقيقه فرد دچار نعوظ و انزال ميگردد. اسپرم بدست آمده (بر حسب نوع كيفيت) براي IUI، IVF يا ICSI استفاده ميشود.
درمان زوج
اگر مرد، مبتلا به كمبود تعداد اسپرم باشد، درمان موفقي با روشهاي سنتي نخواهد داشت، امروزه معمولاً براي اين افراد يكي از روشهاي نوين توليدمثل كمكي (ART) توصيه ميشود. با توجه به اينكه باروري نيازمند توان بالقوه زوجين ميباشد، درمان زن به تنهايي و در حالي كه مرد دچار مشكل است، فايدهاي ندارد.
نتيجهگيري
درمان سنتي ناباروري به علت اشكال در مرد از ميزان موفقيت كمي برخوردار است، اين در حالي است كه روشهاي نوين توليدمثل كمكي
(ART) همچون IVF و ICSI، انقلابي در درمان مردان نابارور ايجاد كرده و پيشرفتهاي چشمگيري در اين زمينه صورت گرفته است.
(آندرولوژی ایران)
Filed under: آخـریـن مـطـالـب پـزشـکی, بیماریهـای مقاربتـی, دانـسـتـنـیـهـا برای آقایان