گياهان دارویی ضد ميکرب

دکتر فرخ سيف بهزاد    

 

گياهان ضد ميکربي

 

           antimicrobial herbs به بدن کمک مي‌کنند تا به طريقي ميکروارگانيسم (ريزاندامه)‌هاي بيماريزا (پاتوژنيک) را از بين برده يا در برابر آنها مقاومت کند. اين اثر تمامي حيطه‌ي ريزاندامه‌ها از جمله باکتري‌ها، قارچ‌ها و ويروس‌ها را پوشش مي‌دهد. اما، درست نيست که از اين گياهان به عنوان آنتي‌بيوتيک نام برده شود زيرا اين اصطلاح به معناي «ضد حيات» يا «پادزيست» است. در موارد متعددي داروهاي آنتي‌بيوتيک اهميت اساسي داشته و نجات بخش مي‌باشند ولي نبايد آن چنانکه رايج است، بيش از اندازه مورد استفاده قرارگيرند. گاهي نيز داروهاي حمايتي و پيشگيري کننده به بدن کمک مي‌کنند تا نياز به مداخله يا مواد شيميايي را دفع کند. اما به هرحال در مورد گياهاني بحث مي‌کنيم که از جريان ايمني حمايت کرده و سبب افزايش تماميت سيستم دفاعي انسان مي‌گردند.

 

طرز تأثير گياهان ضد ميکرب

 

 

          اشتباه محض است اگر بکوشيم درباره‌ي‌ مکانيسم اثر گياهان ضد ميکربي تعميم قايل شويم. استفاده از اصطلاح ضد ميکرب درواقع بيش از آنکه توصيف يک جريان باشد، بيشتر توصيف پيامد مورد انتظار است. ممکن است آثار ضد ميکربي با تأثير متقابل مستقيم با پاتوژن‌ها در ارتباط باشد و يا با واسطه‌ي تداخل اثر گياه با عکس‌العمل ايمني به وقوع پيوندد. همچنين ممکن است گياه از طريق تأثير غير مستقيم و از راه تحريک  عکس‌العمل‌هاي ايمني اثر نمايد. نمونه‌هايي از تنوع مکانيسم‌هاي درگير در زير آمده است:

 

          درخت چاي Melaleuca alternifolia داراي اسانسي سرشار از ترپينن -4- اول terpinene-4-ol  است که به طور مستقيم در متابوليسم عامل پاتوژن دخالت مي‌کند و در نتيجه عامل را به قتل مي‌رساند. ساير گياهان سرشار از اسانس‌هاي فرٌار نيز به طور مستقيم تأثير کرده و ريزاندامه‌ها را به قتل مي‌رسانند. نمونه‌ي اين گروه سير، آويشن و گونه‌هاي اوکاليپتوس است.

 

            اکيناسيا به طور مستقيم عکس‌العمل ايمني بدن را تحريک کرده و به اين ترتيب غالباً داروي ضد ميکربي مؤثري به شمار مي‌آيد.

 

            واکسينيوم (عصاره) سبب جلوگيري از چسبيدن اشريشياکلي بيماريزا به ديواره‌ي مثانه شده و به اين ترتيب داروي سودمندي براي درمان التهاب مثانه به شمار مي‌رود.

 

گياهان مهم ضد ميکرب

 

بومادران

 

 Achillea millefolium

 

(yarrow)

 

سير

 

Allium sativum

 

(garlic)

 

انگورخرس

 

Arctostaphylos uva-ursi

 

(bearberry)

 

قيصوم

 

Artemisia abrotanum

 

(southernwood)

 

افسنطين

 

A.absintbium

 

(wormwood)

 

نيل وحشي

 

Baptisia tinctoria

 

(wild indigo)

 

 هميشه بهار

 

Calendula officinalis

 

(calendula)

 

فلفل سبز

 

Capiscum annuun

 

(cayenne)

 

زيره

 

Carum carvi

 

(caraway)

 

مٌرِمکي (مير)

 

Commiphora molmol

 

(myrrh)

 

گشنيز

 

Coriandrum sativum

 

(coriander)

 

گونه‌هاي اکيناسيا

 

Echinacea spp.

 

(echinacea)

 

گونه‌هاي اکاليپتوس

 

Eucalyptus spp.

 

(eucalyptus)

 

جنطيانا

 

Gentiana lutea

 

(gentian)

 

مهرطلايي

 

Hydrastis canadensis

 

(goldenseal)

 

علف چاي

 

Hypericum perforatum

 

 

(St. John,s wort)

 

زنجبيل شامي (راسن)

 

Inula helenium

 

(elecampane)

 

اربز

 

 Juniperus communis

 

(juniper)

 

اوشا

 

Ligusticum porteri

 

(osha)

 

نعناع فلفلي

 

Mentha piperita

 

(peppermint)

 

بوم دوپرو

 

Myroxylon balsamum var.pereirae

 

(balsam of peru)

 

زيتون

 

Olea europaea

 

(olive)

 

مرزنجوش

 

Origanum majorana

 

(marjoram)

 

رازيانه رومي

 

Pimpinella anisum

 

(aniseed)

 

بارهنگ

 

Plantago major

 

(plantain)

 

اکليل کوهي

 

 

Rosmarinus officinalis

 

(rosemary)

 

سداب

 

Ruta graveolens

 

(rue)

 

مريم گلي

 

Salvia officinalis

 

(sage)

 

درخت ميخک

 

Syzygium aromaticum

 

(clove)

 

آويشن

 

Thymus vulgaris

 

(thyme)

 

گونه‌هاي اوسنه‌آ

 

 Usnea spp.

 

(usnea)

 

گرايش به دستگاه‌هاي بدن

 

بنا به طبيعت عفونت و عکس‌العمل ايمني بدن نسبت به آن، هميشه وحتي در صورت تجويز توام با داروهاي اختصاصي موضعي، درمان عمومي سيستمي هم بايد انجام گردد.

 

دستگاه قلب و عروق.

 

در ميان گياهان ضد ميکربي، سير و بومادران به عنوان تونيک اين دستگاه شهرت دارند. سير به ويژه ازجهت ارزش زياد آن در دستگاه قلب و عروق مناسب است.

 

دستگاه تنفس.

 

افزون بر گونه‌هاي اکيناسيا، نيل وحشي و مٌرِمکي، مي‌توان رازيانه‌ي رومي، بوم دوپرو، درخت ميخک، زنجبيل شامي، اوشا و آويشن را نيز مورد استفاده قرار داد که داراي انواع آثار متفاوت خلط آور نيز هستند.

 

دستگاه گوارش.

 

بسياري از گياهان حاوي اسانس فرار و بعضي از گياهان تلخ گوارشي در روده‌ داراي اثر ضد ميکربي هستند. از جمله گياهان قابل ذکر مي‌توان گونه‌هاي اکيناسيا، سير، افسنطين، هميشه بهار، مرٌمکي، جنطياناي زرد، مهرطلايي و مريم گلي را نام برد.

 

دستگاه ادراري.

 

داروهاي مؤثر در اين دستگاه عبارتند از انگور خرس، اربز،گونه‌هاي اکاليپتوس و بومادران. توجه داشته باشيد که در صورت هرگونه شک نسبت به وجود بيماري کليه، بعضي از داروهاي ضد ميکربي دستگاه ادراري بسيار قوي هستند.

 

دستگاه توليد مثل.

 

 

در اين مورد، گياهان سودمند عبارتند از گونه‌هاي اکيناسيا، سير، قيصوم و لادن Tropaeolum majus و نيز گياهان ضد ميکربي دستگاه ادراري.

 

عضلات واستخوان.

 

گونه‌هاي اکيناسيا و نيل وحشي اساس خوبي را براي درمان تشکيل مي‌دهند.

 

دستگاه اعصاب.

 

علف چاي يا عنب آمريکا (سرخاب کولي Phytolacca americana توام با مسکن‌هاي عصبي و ساير گياهان ضد ميکربي به درمان عفونت‌هاي شديد دستگاه عصبي کمک خواهند کرد.

 

پوست.

 

بسياري از گياهان ضد ميکربي را مي‌توان روي پوست استفاده کرد. شستشوي پوست با آويشن، اکليل کوهي (رزماري)، مرزنجوش يا سير بسيار مؤثر است. مٌرِمکي (مير) يکي از قوي‌ترين داروها در مصرف خارجي است.

 

 

گياهان ضد میکربی و آثار ثانوي آنها

اثر ثانوی

نام گیاهان

اصلاح کننده   ضد نزله         ضد التهاب   آنتي‌اسپاسموديک     قابض     گیاهان تلخ       کارميناتيو       دمولسنت معرق   مدر   قاعده آور       خلط آور       هپاتيک     کاهنده فشار خون مسهل   مسکن عصبي تونيک         شفادهنده زخم

سیر، نیل وحشی، گونه های اکیناسیا، مهر طلائی، زنجبیل شامی سیر، انگور خرس، نیل وحشی، فلفل سبز، گونه های اکیناسیا، گونه های اکالیپتوس، مهر طلائی، رنجبیل شامی، نعناع فلفلی، بوم دوپرو (بلسان الماء) مریم گلی، آویشن افسنطین، همیشه بهار، علف چای، نعناع فلفلی، بارهنگ سیر، زیره، علف چای، نعناع فلفلي، رازیانه رومی، اکلیل کوهی، سداب، مريم گلي، آویشن بوماد  بومادران، انگور خرس،  زیره، مٌرِمکي، بارهنگ، رز ماری (اکلیل کوهی)، مريم گلي، آویشن بومادران، قيصوم Artemisia abrotanum، افسنطین، جنطیانای زرد، مهرطلايي، سداب افسنطین، فلفل سبز، زیره، مٌرِمکي، گشنیز، اریز، نعناع فلفلی، رازیانه رومی، اکلیل کوهی، مریم گلی، درخت میخک، آویشن انگور خرس،  بارهنگ بومادران، سیر، نیل وحشی، فلفل سبز، زنجبیل شامی، نعناع فلفلي، مرزنجوش بومادران، انگور خرس،  گونه های اکالیپتوس، اریز، بارهنگ بومادران، قيصوم (آرتمیز یا آبروتانوم)، افسنطین، هميشه بهار، زیره، جنطیانای زرد، مهرطلايي، مرزنجوش، اکلیل کوهی، سداب، آویشن  زیره، مٌرِمکي، گونه های اکالیپتوس، زنجبیل شامی، اوشا، دوپرو، مرزنجوش، رازیانه رومی، بارهنگ، سداب، آویشن سیر، قيصوم (آرتمیز یا آبروتانوم)، هميشه بهار، جنطیانای زرد، مهرطلايي، زنجبیل شامی، سداب بومادران، سیر، زيتون بومادران، قيصوم (آرتمیز یا آبروتانوم)، افسنطین، جنطیانای زرد، مهرطلايي، سداب علف چای، نعناع فلفلي، اکلیل کوهی بومادران، سیر، قيصوم (آرتمیز یا آبروتانوم)، هميشه بهار، فلفل سبز، گونه های اکیناسیا، جنطیانای زرد، مهرطلايي، علف چای، زنجبیل شامی، سداب بومادران، هميشه بهار، مٌرِمکي، مهرطلايي، علف چای، بارهنگ

قدرت نسبی گياهان ضد میکربی

میزان قدرت	نام گیاهان
خفیف   متوسط     قوی	انگور خرس، زیره، گشنیز، جنطیانای زرد، رازیانه رومی، بارهنگ، درخت میخک بومادران، قيصوم (آرتمیز یا آبروتانوم)، فافا سبز، علف چای، نعناع فلفلي،  اکلیل کوهی، سداب، مريم گلي بومادر سیر، انگور خرس،  نیل وحشی، مٌرِمکي، گونه های اکیناسیا، گونه های اکالیپتوس، مهر طلائی، رنجبیل شامی، اریز، اوشا، بوم دوپرو، آویشن، گونه های اوسنه آ

Filed under: آخـریـن مـطـالـب پـزشـکی, طـب سنـتـی و گياهـان دارویـی